-
كاشت برنج به روش سنتی
كاشت
برنج
عمليات
تهيه بذر براي كاشت در خزانه
شاليكاران،
بذري را كه براي كاشت انتخاب مي‌نمايند، عموماً از محصول سال قبل تهيه شده است. كشاورزان
بعد از برداشت برنج و خشك كردن آن مقداري بذر را بصورت شلتوك يا بصورت خوشه نگهداري
مي‌نمايند تا در سال بعد از اين بذر جهت كاشت در خزانه استفاده نمايند.
گاهي
اوقات بعلت خرابي محصول، كمي بذر و يا تغيير رقم محصول، بذر را از نقاط ديگر تهيه مي‌نمايند.
بذري
كه به اين طريق تهيه شده است در جاي خشك و مناسبي نگهداري مي‌شود. بطوري كه حشرات،
پرندگان و جوندگان مثل موش به آن دسترسي نداشته باشند. استفاده از اين بذر در استانهاي
شمالي كشور از حدود دوم الي پنجم فروردين ماه آغاز مي‌گردد.
عمليات جوانه‌دار نمودن بذر:
بذر
ذخيره شده در موقع كاشت بايد جهت كاشت آماده شود. بسته به ميزان بذر در داخل ظرف يا
حوضي كه در حياط منزل معمولاً به اين منظور تعبيه شده مقداري آب ريخته و سپس در داخل
آن نمك مي‌ريزند. معمولاً 3 تا 4 كيلوگرم نمك براي 18 ليتر آب مناسب است.
در
بعضي از مناطق شاليكاران از تخم‌مرغ تازه بعنوان معيار نمك استفاده مي‌نمايند. بدين
ترتيب غلظت نمك به 08/1 تا 11/1 مي‌رسد اين غلظت در ارقام مختلف برنج متفاوت است و
در ارقام ريشكدار كمتر و در ارقام بدون ريشك بيشتر است.
وقتي
محلول آب و نمك بدين طريق تهيه شد، شلتوكها را در داخل آن ريخته و خوب بهم مي‌زنند.
بعلت اختلاف وزني كه بين بذرهاي سبك و سنگين بوجود مي‌آيد بذور سنگين در ته و بذور
سبك در روي محلول مي‌مانند. اين بذور كه در سطح مي‌مانند بي‌ارزشمند و بايد درو ريخته
شوند، زيرا داراي ارزش جوانه‌زني نيستند و به اصطلاح پوك هستند. بذوري كه در ته مي‌مانند
سالم و مناسبند و چنانچه كاشته شوند توليد جوانه مي‌نمايند. اين بذور را جمع‌آوري نموده
و بلافاصله با آب خالص بخوبي مي‌شويند تا هيچ اثري از نمك روي آن باقي نماند.
بذور
سالمي را كه بدين طريق تهيه شده ، در داخل گوني يا كيسه‌هايي مي‌ريزند، البته تمامي
حجم كيسه را از بذر پر نمي‌نمايند. چون بذور در اثر جذب آب ازدياد حجم پيدا مي‌نمايند
و ممكن است كيسه در اثر اين عمل پاره شود. پس از اينكه بذور در داخل كيسه ريخته شده
اين كيسه يا گوني‌ها را در داخل ظرف يا حوض پر از آب مي‌اندازند و بسته به درجه حرارت
محيط آنرا بمدت 2 تا 3 روز در داخل آب قرار مي‌دهند. تا اين بذور آب كافي جذب نمايند.
در اين مدت روزي 2 تا 3 مرتبه به ظرف يا حوض، آب اضافه مي‌كنند زيرا آب بوسيله جذب
شدن توسط بذور كاهش مي‌يابد و يا ممكن است از كنار و يا كف حوض نشت نمايد. پس از گذشت
اين مدت بذور آب داده شده را از داخل آب بيرون مي‌كشند و سپس در محيطي مناسب در داخل
حياط روي زمين، گوني، پارچه يا حصيري پهن مي‌نمايند و بذور خيس شده را روي آن مي‌ريزند.
سپس روي آنرا با كيسه يا نمدي مي‌پوشانند. اين عمل ممكن است بسته به درجه حرارت محيط
تا يك هفته نيز طول بكشد. پس از اين مدت بذور جوانه‌دار شده و آماده جهت كاشت در خزانه
مي‌باشند. مدت لازم براي جوانه‌دار شده شدن بذر بسته به دماي محيط از 2 تا 8 روز متفاوت
است. هر چه درجه حرارت بيشتر باشد مدتي كه بذر مي‌تواند جوانه‌دار شود كاهش مي‌يابد.
حداقل
درجه حرارت لازم براي جوانه‌درا شدن بذر 12 درجه سانتي‌گراد و حداكثر 25 درجه سانتي‌گراد
است.
عمليات تهيه خزانه:
در
نقاط مختلف كشور كشت برنج به دو روش نشايي و مستقيم انجام مي‌شود.
در
اكثر مناطق كشور كشت به روش نشايي انجام مي‌گيرد. در استانهاي گيلان و مازندران نيز
كشت برنج به طريق نشايي انجام مي‌شود. بعلت طيف گسترده علفهاي
هرز بخصوص در استان گيلان، كشت برنج به طريق مستقيم به هيچ وجه توصيه نمي‌گردد. بدين
جهت همزمان و يا قبل از جوانه‌دار نمودن بذر اقدام به تهيه خزانه مي‌نمايند.
خزانه
برنج كه در استان گيلان به آن «تمبيجار» مي‌گويند، قطعه زمين كوچك و محصوري است كه
در داخل زمين اصلي يا در قطعه‌اي از زمين در خارج مزرعه اصلي تعبيه مي‌گردد. زميني
كه براي خزانه انتخاب مي‌گردد بايد در اواخر پاييز به عمق 15 تا 20 سانتي‌متر شخم زده
شود و در اواخر زمستان قبل از شروع فصل كشت روي آن مقداري كود دامي كاملاً پوسيده بريزند،
سپس آنرا كاملاً با خاك مخلوط نمايند.
پس
از اين عمل در خزانه آب ريخته و با ادوات كشاورزي از قبيل تيلر و يا گاوآهن‌هايي كه
بوسيله حيواناتي مانند گاو كشيده مي‌شود. زمين را شخم مي‌زنند و سنگ و كلوخ‌هاي موجود
در سطح زمين را جمع‌آوري يا خورد مي‌كنند.
سپس
مقداري كود ازته (شكري) و مقداري كود فسفره (فسفات آمونيم) به زمين مي‌دهند، پس از
انجام اين عمل بوسيله ماله يا وسايل ديگر كه كاملاً صاف است سطح زمين را هموار و يكنواخت
مي‌نمايند، بعداً زمين را به عرض 5/2 تا 3 متر و به طول 5 تا 10 متر مرزبندي مي‌نمايند.
بدين ترتيب خزانه برنج آماده براي كاشت بذر جوانه‌دار شده مي‌باشد. سه روز قبل از بذرپاسي
مي‌توان خاك را با سموم بوتاكلر و يا بنتيوكارپ براي كنترل سوروف سمپاشي نمود.
در
اين موقع بايد سطح خزانه حداقل 3 سانتي‌متر آب داشته باشد. ميزان مصرف اين سموم به
مقدار 4 تا 6 سانتي‌متر مكعب سم در 10 متر مربع خزانه مي‌باشد.
يك
روش ديگر كه براي تهيه خزانه انجام مي‌شود. لگدكوبي زمين پس از شخم است. اين بدان دليل
است كه اولاً: زمين سفت شود تا ريشه گياه به عمق زياد خاك نفوذ نكند و كندن آن براي
انتقال به زمين اصلي راحت‌تر باشد.
ثانياً:
گياه از مواد غذايي موجود در سطح خاك بهتر استفاده نمايد.
خزانه‌هاي ژاپني برنج:
بهترين
نوع خزانه تهيه خزانه به روش جوي پشته‌اي يا ژاپني مي‌باشد. در اين روش ميزان بذر مصرفي
حداكثر 30 كيلوگرم براي 100 متر مربع از خزانه است. در حالي كه در خزانه‌هاي سنتي 100
كيلوگرم بذر در اين سطح مصرف مي‌شود. هر چند در اين خزانه‌ها كاهش مقدار مصرف بذر باعث
رقابت علفهاي هرز مي‌گردد. ولي در اين صورت بذور از غذا، فضا و نور بيشتري بهره‌مند
مي‌گردد و در نتيجه ريشه‌هاي سالم و قوي و با قدرت ريشه‌زايي كافي بدست مي‌آيد. بعلاوه
در صورت ضرورت مي‌توان مدت بيشتري آنها را در خزانه نگهداري و حفظ نمود. در اين نوع
از خزانه شخم زمين در دو نوبت يكي در پاييز و ديگري در بهار به عمق 8 سانتي‌متر انجام
مي‌شود. سپس زمين ماله‌كشي شده و تسطيح مي‌گردد.
پس
از اين عمل زمين را مرزبندي مي‌نمايند و در اطراف مرزها جوي‌هايي ايجاد مي‌نمايند.
آب از اين جوي‌ها عبور مي‌نمايند و در داخل كرتها نشت مي‌يابد. وقتي خزانه به اين صورت
آماده شد 3 تا 6 سانتي‌متر آب در داخل خزانه نگه داشته و بذر را روي سطح آب مي‌پاشند
كه با ته‌نشين شدن، بذرها به زمين مي‌چسبند، يا اينكه ابتدا در زمين آب وارد مي‌كنند
و پس از خيس شدن زمين، آب را خارج كرده و سپس بذرپاشي مي‌كنند و آنگاه بذرها را به
سطح خاك مي‌فشانند.
عمليات كاشت بذر در خزانه :
بعد
از اينكه خزانه آماده شد، داخل هر يك از كرتهاي آماده شده تا ارتفاع 3 سانتي‌متر آب
نگه مي‌دارند. سپس بذور جوانه‌دار شده را بصورت دستپاش و متراكم در سطح خزانه مي‌پاشند.
در
استان گيلان بعد از سه روز آب داخل خزانه را خارج كرده و روي بذرها كلش سوخته مي‌ريزند
زيرا اولاً: سبب تقويت زمين مي‌شود. ثانياً: از برخورد مستقيم نور خورشيد به بذور تازه
جوانه‌دار شده جلوگيري مي‌نمايد. ثالثاً: از تبخير سطح خزانه جلوگيري مي‌شود. رابعاً:
از حمله آفات نظير گنجشك به بذرهاي جوانه‌دار شده جلوگيري بعمل مي‌آورد.
از
اين موقع به بعد فقط روزها در داخل خزانه آب وجود دارد و در هنگام غروب آب خزانه را
خارج مي‌نمايند. اين عمل همچنان ادامه مي‌يابد تا برنج به اندازه كافي رشد نمايد. در
بعضي از نقاط استان گيلان بعد از اينكه بذر جوانه‌دار شده را در سطح خزانه پاشيدند
روزي چند بار زمين خزانه را آبياري مي‌نمايند و كلش سوخته را بعد از 2 تا 3 روز در
سطح خزانه برنج مي‌پاشند.
حدود
4 تا 5 روز عمل آبياري خزانه ادامه مي‌يابد و پس از آن، آب را وارد خزانه نموده و ديگر
عمل آبياري را انجام نمي‌دهند و اين عمل تا رسيدن گياه به رشد كافي ادامه مي‌يابد.
بعد از بذرپاشي (حدود 2 هفته بعد) وقتي سوروف 2 تا 3 برگه است، از پروپانيل به مقدار
10 تا 12 سانتي‌متر مكعب براي هر 10 متر مربع خزانه در اغلب نقاط استانهاي گيلان و
مازندران عمليات كاشت بذر در خزانه از حدود 10 تا 16 فروردين ماه آغاز مي‌گردد.
عمليات نگهداري و مراقبت از خزانه:
چون
كاشت بذر در اوايل فروردين ماه انجام مي‌گيرد و در اين موقع از سال در اغلب نقاط هوا
سرد است بدين جهت در بسياري از نقاط برنجكاري شمال سطح خزانه را با پلاستيك مي‌پوشانند.
استفاده
از پلاستيك باعث مي‌شود كه رشد برنج در اثر افزايش دما تسريع يابد. شاليكاران در روزهاي
آفتابي و گرم اطراف پلاستيك را كنار مي‌زنند تا درجه حرارت داخل خزانه كاهش يافته،
همچنين اكسيژن به داخل آن نفوذ نمايد. حتي در بعضي از مناطق روزها پوشش پلاستيكي را
بر مي‌دارند و در شب مجدداً بعلت افزايش سرما و كاهش دما روي آنرا پلاستيك مي‌كشند.
اين
عمل تا مرحله 2 تا 3 برگي شدن نشاء ضروري است و بعد از آن استفاده از پلاستيك ضرورتي
ندارد. در گيلان 25 تا 30 روز طول مي‌كشد تا رشد نشاء كامل شود و آماده انتقال به زمين
اصلي گردد در اين حالت نشاء‌هاي جوان و قوي داراي 15 تا 20 سانتي‌متر ارتفاع بوده و
4 تا 5 برگي هستند مراقبتهاي ديگري كه در مدت رشد نشاء‌ها بايد از خزانه بعمل آورد
عبارتند از :
1-در
مدت رشد نشاء‌ها بايد آب داخل خزانه را حداقل روزي يك مرتبه كنترل نمود.
2-همچنين
در اين مدت مي‌توان براي تامين مواد غذايي خزانه از كودهاي دامي، آلي و معدني نسبت
به مساحت خزانه مورد نظر استفاده كرد.
3-كودهاي
شيميايي از قبيل اوره و سوپر فسفات هر كدام به ميزان 5/2 كيلوگرم در هكتار مي‌توان
به سطح خزانه افزود.
4-كود
فسفره را قبل از كاشت بذر در خزانه به زمين مي‌دهند.
5-كود
ازته را در دو مرحله، يكي قبل از كاشت و ديگري چند هفته بعد از كاشت بذر در خزانه به
زمين مي‌افزايند.
6-علفهاي
هرز خزانه را بايد مرتباً وجين كرد و از بين برد.
7-هر
روز بايد كنترل خزانه بدقت انجام گيرد تا مورد حمله آفاتي از قبيل پرندگان، مگس خزانه
و غيره قرار نگيرند و همچنين عاري از بيماري مختلف باشد.
8-در
صورت مشاهده تراكم علفهاي هرز و همچنين آفات و بيماريها بايد بطور مناسبي سطح خزانه
را سمپاشي نمود.
عمليات كاشت در زمين اصلي
شاليكاران
استان گيلان قبل از كاشت برنج در زمين اصلي اقدام به مرمت و بازسازي مرزها و كرتها
مي‌نمايند. چون جوي‌ها و رودخانه‌هايي كه شاليزار را مشروب مي‌نمايد، اغلب مشترك مي‌باشند،
لذا كشاورزان بطور دسته جمعي اقدام به كندن و لايه‌روبي، آنها مي‌نمايند.
از
عمليات ديگري كه قبل از كاشت زمين اصلي انجام مي‌گيرد پاك كردن زمين از كاه و كلش و
اجسام خارجي ديگر مي‌باشد.
شخم شاليزار در دو نوبت انجام مي‌گيرد:
نوبت
اول؛ در پاييز يا اواخر زمستان و شخم دوم بوسيله تيلر كه در بهار انجام مي‌گيرد.
شخم
دوم؛ عمود بر جهت شخم اول انجام مي‌گيرد. پس از آن عمل تسطيح و ماله‌كشي كه «پيشكاول»
نيز نام دارد انجام گرفته و سطح زمين كاملاً هموار مي‌گردد. به عمل صاف كردن زمين در
بعضي نقاط شمال «لت زدن» نيز مي‌گويند. عمل لت زدن بايد بدقت انجام گيرد تا سطح زمين
كاملاً صاف و يكنواخت گردد و ارتفاع آب در نقاط مختلف سطح زمين يكسان باشد. بعد از
اين عمل زمين را همانند سال قبل كرت‌بندي مي‌نمايد.
در
گيلان دو نوع شخم در اوايل بهار و قبل از نشاء‌كاري انجام مي‌گيرد و عمل تسطيح زمين
و ماله‌كشي حدود چند روز قبل از انتقال نشاء به زمين اصلي صورت مي‌گيرد.
اندازه
كرتها نيز معيار مشخصي نداشته و هر شخصي بنا به تجربه و مساحت زمين و موقعيت آن شاليزار
را كرت‌بندي مي‌نمايد.
معمولاً
اندازه كرتها در نقاط شيبدار نسبت به زمين‌هاي مسطح بايد كمتر در نظر گرفته شود. شخم
زمين در مناطق برنجكاري شمال كشور گاهي بوسيله گاو آهن نيز انجام مي‌گيرد. قدمت گاوآهن
بسيار زياد بوده و به هزاران سال قبل از ميلاد مسيح بر مي‌گردد و مراحل تكامل آن از
چوب به آهن و شكل‌گيري آن در دوره‌هاي مختلف انجام گرفته است. شخم با گاوآهن احتياج
به انرژي زياد دارد زيرا عمق شخم را با فشار دادن بر روي دست تنظيم مي‌نمايند. گاوآهن‌هاي
ايراني داراي قدمت سه هزار ساله مي‌باشند كه تا كنون تغييرات زيادي در ساختمان آن بوجود
آمده است. در آزمايشات بعمل آمده مشخص شده است كه نسبت محصول در شخم با گاوآهن‌هاي
فرنگي و ايراني به نسبت
o:spt="75" path="m@4@5l@4@11@9@11@9@5xe" stroked="f"> است.
با
توجه به اين، متاسفانه هنوز هم استفاده از اين نوع وسيله در شخم شاليزار مرسوم است.
در هر هكتار از برنجكاري گيلان عمليات لايروبي، مرزكشي و آماده سازي زمين به 170 ساعت
وقت نياز دارد.
عمليات
انتقال نشاء از خزانه به زمين اصلي
عمل
انتقال نشاء از خزانه به زمين اصلي براي انجام عمل كاشت را نشاء‌كاري مي‌نامند.
در
استان گيلان عمليات نشاء‌كاري از اوايل تا اواسط ارديبهشت‌ماه شروع مي‌شود. در اين
موقع نشاء‌ها به اندازه طبيعي خود يعني 20 تا 25 سانتي‌متر رسيده و داراي 4 تا 5 برگ
هستند. براي انجام نشاء‌كاري، بايد نشاء‌ها از خزانه كنده شده و به زمين اصلي منتقل
شوند قبل از كندن نشاء‌ها خزانه بايد كاملاً آبياري شود تا عمل كندن نشاء‌ها به آساني
صورت گرفته و به ريشه‌ها آسيبي وارد نگردد. عمليات كندن نشاء‌ها بطريق سنتي بوده و
بوسيله دست انجام مي‌گيرد. كاشت نشاء‌ها در زمين اصلي در استان گيلان توسط زنان و در
استان مازندران توسط مردان ماهر شاليكار انجام مي‌گيرد. نشاء‌ها بدقت و آرامي از داخل
خزانه كنده مي‌شوند و علفهاي هرز آن جدا مي‌گردند. از مهمترين علفهاي هرزي كه در اين
مرحله در خزانه زياد ديده مي‌شود علف هرز مهم شاليزار به نام سوروف است. كه در مراحل
اوليه رشد خود بسيار شبيه نشاء‌هاي برنج بوده و تنها كشاورزان با تجربه مي‌توانند آنرا
از برنج تشخيص داده و از نشاء جدا نمايند.
بطور
كلي برنج داراي زبانك و گوشوارك مي‌باشد، ولي سوروف فاقد آنها بوده و يا فقط زبانك
دارد.
بدين
طريق براحتي مي‌توان برنج را از سوروف تشخيص داد. پس از اين عمل نشاء‌ها را بصورت 150
تا 200 عددي و گاهي بيشتر دسته‌بندي نموده و توسط ظروفي بنام طشت يا قايق‌هاي چوبي
كوچك از محل خزانه به محل كاشت در زمين اصلي منتقل مي‌نمايند.
نشاء
كارها، برنج را در جلوي خود كاشته و بتدريج به عقب حركت مي‌نمايند تا علاوه بر تسريع
در عمل نشاء‌كاري از لگدكوب شدن نشاء‌ها جلوگيري بعمل آيد.
فاصله
كاشت نشاء‌ها بسته به رقم و واريته برنج متفاوت مي‌باشد بعنوان مثال در ارقام پر محصول
ندا، كه توليد پنجه‌هاي زيادي مي‌نمايد فاصله كاشت بايد بيشتر در نظر گرفته شود. در
هنگام نشاء‌كاري بايد در داخل زمين شاليزار به اندازه كافي آب وجود داشته باشد زيرا
آب مانع رشد علفهاي هرز و كم شدن درجه حرارت مي‌شود. همچنين وجود آب بعنوان يك قيم
براي نشاء بوده و از خوابيدن نشاء‌ها جلوگيري مي‌نمايد.
نشاء‌ها
به صورت كپه‌اي كاشته مي‌شوند و در هر محل يا نقطه از كاشت بسته به رقم، واريته و همچنين
ضعيف يا قوي بودن نشاء 2 تا 5 و گاهي اوقات تا 7 عدد نشاء را اقرار مي‌دهند و در بعضي
از نقاط، تعدادي نشاء‌ها را بصورت دسته‌اي روي زمين قرار مي‌دهند تا در مواقع لزوم
در صورت خراب و يا نابود شدن تعدادي از نشاء‌ها از آنها استفاده نمايند اخيراً در بعضي
نقاط از ماشين نشاء‌كار جهت عمل نشاء‌كاري استفاده مي‌شود. بعد از كاشت بايد به زمين
شاليزار كود شيميايي افزود. كودهايي كه مي‌توانند مورد استفاده قرار گيرند، اوره و
فسفات آمونيوم (هر كدام به مقدار 100 كيلوگرم در هكتار) مي‌باشند.
