نکاتی در مورد کاشت سبزیجات

اصول کاشت
سبزیجات و نباتات جالیزی و مبارزه با آفات آنها:سبزیجات دارای خواص بیشماری هستند که مصرف آنها برای بدن انسان ضروری است. این دسته از نباتات حاوی ویتامینهای لازم ، مواد معدنی و حتی بعضی از آنها دارای پروتئین بوده که بدن انسان نیازمند به آنهاست .این نبات در بدن انسان تولید باز نموده و اسیدهای اضافی ناشی از تولید غذاها را در معده خنثی می کند.همچنین به علت وجود سلولز عمل گوارش را در معده تنظیم می نماید.

با توسعه و تعمیم سبزیکاری چه در سطح وسیع و چه در باغچه های منازل می توان این ماده غذایی حیاتی را تأمین نمود.هر فرد نا آشنا با روشی که گفته می شود می تواند تا اندازه ای اصول صحیح سبزیکاری را اعم از کاشت و داشت دقیقا مورد توجه قرار دهد و نسبت به کشت آن اقدام کند.توجه داشته باشند کاشت سبزیجات حتما باید در محیطی که عاری از سایه باشد صورت گیرد چه در غیر اینصورت نتیجه مثبتی از کاشت آن عاید نخواهد شد، زیرا این دسته از نباتات به آفتاب فراوان نیاز دارند. کاشت سبزیجات بدو طریق صورت می گیرد . طرق اول اینکه بذر پاره ای از آنها را می توان مستقیما در محل اصلی کشت نمود و در طرق دیگر بذر را قبلا در خزانه کاشته و در موقع معینی نشاء ها را به محل اصلی منتقل می نمایند.لذا درباره این طرق مختلف بحث و گفتگو خواهد شد.به طور کلی جهت کاشت اصلی سبزیجات مسائلی از قبیل تهیه زمین، بذر ، کود ، نحوه کاشت ، آبیاری و مراقبتهای ضروری در حین کاشت مطرح است که رعایت نکات لازم برای هر یک از آنها جهت داشتن یک محصول خوب و مرغوب امری است ضروری و لازم الاجرا.خاک یا بستر نبات از مباحث مهمی است که برای تمام نباتات عدم توجه به آن هزینه و زحمات را به هدر داده و نتیجه مطلوب از کاشت عاید نخواهد شد. بنابراین قبل از هر چیز به نحوه آماده ساختن این بستر می پردازیم.سبزیجاتی که در بهار کشت می شوند باید در اوایل پائیز نسبت به شخم زدن زمین آن اقدام کرد و سبزیجاتی که در اوایل پائیز کشت می شوند باید زمین آن را در بهار یا اوایل تابستان شیار نمود.خاک مزرعه سبزیکاری یا باغچه را باید با وسائل کشاورزی به عمق 25 تا 30 سانتی متر برگردان کرد.در باغچه ها که سطح کوچکی است در بهار یک شخم سطحی دیگر نیز قبل از کاشت ضرورت دارد و در سبزیکاریهای وسیع اگر این شخم بهاره اجرا شود مطلوبتر خواهد بود. به خصوص اگر اراضی رسی باشند شخم بهاره هم ضروری است.پس از انجام شیارهای لازمه باید قبل از کرت بندی ، پشته بندی و جوی کشی با دندانه یا وسائل دیگر خاک را نرم نموده و آن را مسطح ساخت و ریشه های علوفه هرزه را از زمین خارج کرد.دندانه زدن باید موقعی صورت گیرد که زمین تا اندازه ای مرطوب باشد تا نتیجه بهتری عاید گردد.کود حیوانی را باید پس از شخم، قبل از زدن دندانه در زمین پخش نمایند.در سبزیکاری حتما دادن کودهای طبیعی مانند کود حیوانی یا آلی ضروری است از بین کودهای حیوانی ،کود گوسفندی که مواد ازته آن برای سبزیجات مفید است توصیه می گردد.لازم به تذکر است که ازت کود پرندگان از کودهای دیگر بیشتر است فقط از نظر کمیت استفاده از آن مقدور نیست و اگر مقداری در دسترس باشد برای جالیز کاری و سبزی کاری بسیار مفید است.کودهای حیوانی یا آلی علاوه بر اینکه احتیاجات گیاهان را از لحاظ مواد غذایی تا اندازه ای تأمین می کنند.خاکهای زراعتی را از نقطه نظر خواص فیزیکی مانند نفوذ پذیری خاک و برقرار کردن تعادل میزان آب و هوا و غیره اصلاح می نمایند.این اصلاح کمک مؤثری در میزان رشد و نمو سبزیجات می کند.کودهای حیوانی با اینکه دارای خواص فوق هستند معذالک از لحاظ مواد غذایی کاملا غنی نبوده و با اینکه حجم زیادی دارند ولی از نظر کیفیت تا اندازه ای فقیرند.بنابراین باید با کمک کودهای شیمیایی این کمبود مواد غذایی را جبران نمود.علاوه بر کودهای حیوانی برای سبزیکاری از کودهای کمپوست که مخلوطی است از مواد زائد کشتارگاهها، زباله و خاکروبه منازل و مقداری کود حیوانی می توان استفاده نمود. مواد مزبور را باید قبلا در گودالی طبقه طبقه روی هم انباشته و در هر طبقه مقداری آب روی آنها پاشیده تا توده ای فشرده از این مواد تهیه گردد. فشرده کردن آن بدین منظور است که هوای درون آن خارج شود و هر چند وقت یکبار باید روی آن آب بریزند تا عمل تخمیر متوقف نگردد.حدودا مدت یکسال طول می کشد تا کود کمپوست فوق الذکر کاملا تجزیه و تخمیر شده و مورد استفاده نبات واقع شود.این کودهای طبیعی یا آلی خاکهای رسی که قابلیت نفوذشان کم است نفوذ پذیرتر کرده و عمل تهویه را بهبود می بخشد و بر عکس چسبندگی خاکهای شنی را زیادتر نموده و از قابلیت نفوذشان می کاهد و قدرت جذب آب را در این خاکها زیادتر می کند.مواد آلی یک منبع غذایی تدریجی برای سبزیجات و گیاهان دیگر در خاک می باشند.زیرا مواد غذایی که در ترکیبات آلی تثبیت ده به وسیله موجودات زنده خاک تبدیل به مواد قابل جذب گیاه می گردند.باید گفت پایه و اساس زندگی میکروارگانیسمهای خاک که رل عمده ای در بهبود خاک و تهیه مواد لازم جهت گیاه را دارند همانا مواد آلی هستند .پس خلاصه می شود که مواد آلی اثر مستقیم و غیر مستقیم در خواص شیمیایی، فیزیکی و بیولوژیکی خاک دارد.با خواص فوق نباید در دادن کودهای طبیعی یا آلی به زمین سبزیکاری صرفه جویی کرد همانطور که تشریح گردید فقدان یا کمی آن باعث نقصان در محصول می گردد.به طوریکه در مبحث چمنکاری در این مجموعه ذکر شد نباید کودهای حیوانی را تازه مصرف نمود.زیرا عدم تجزیه و تخمیر آن نتیجه مطلوبی نخواهد داد.لذا باید کود حداقل یکسال تا یکسال و نیم در محلی انباشته شده تجزیه و تخمیر شود.پوسیدگی کود علاوه بر اینکه عمل تجزیه و تخمیر که نتیجه اش مهیا نمودن مواد قابل جذب است صورت می گیرد تخم علفهای هرزه که داخل کود است پوسانده و بعدا در محوطه سبزیکاری سبز نمی شوند.میزان کودهای حیوانی که باید به زمین داده شوند بین 200 ت 250 کیلوگرم در یکصد متر مربع است.کود سبز به نوبه خود رل مهمی را در بهبود و اصلاح خاک سبزیکاری ایفا می کند بدین معنی که شاخ و برگ گیاهان در خاک پوسیده شده و باعث افزایش هوموس خاک می گردند. این هوموس علاوه بر اینکه باعث متصل شدن خاکهای شنی گشته، خاکهای رسی را نفوذ پذیر کرده باعث سبکی آنها می شود از این رو کود سبز در اصلاح خواص فیزیکی خاک مؤثر است. این کود علاوه بر خواص فیزیکی فوق مقداری از ازت هوا به وسیله باکتری های موجود در ریشه آن اخذ شده باعث ازدیاد مواد ازته می شود.گیاهانی که به عنوان کود سبز کاشته می شوند عبارتند از شنبلیله که کاشت آن در پائیز و موقع گل کردن و برگ دادن آن بهار است. ماشک گل خوشه ای در پائیز کشت شده و هنگام گل دادن آن بهار است. ماش نیز در تابستان کاشته می شود و در پائیز گل می دهد و از خلر ، گاودانه و سنگنک هم می توان به عنوان کاشت برای کود سبز استفاده نمود.گیاهان فوق الذکر پس از آنکه سبز شدند و بگل نشستند باید آن را برگردان نموده و در زیر خاک مدتی باقی بمانند تا بپوسند و پس از آن به کشت محصولات و سبزیجات در آن زمین اقدام نمایند.باید دقت شود زیر خاک کردن گیاهانی که به عنوان کود سبز کاشته می شوند موقعی است که آنها در حال گل دادن باشند و چنانچه این مدت طولانی تر شود شاخ و برگ آنها سخت تر شده و وقت بیشتری را برای پوسیدگی می گیرد.کسانی که در باغچه های منازل خود مبادرت به کشت سبزی می نمایند باید قبلا چند نقطه آن را زیر و رو نموده و چنانچه مشاهده نمایند خاک باغچه رس یکدست است با مخلوط کردن مقداری ماسه نرم به آن می توانند آن را اصلاح کنند و اگر بر عکس درصد شن زیادتر از رس باشد مقداری خاک رس به آن اضافه می نمایند و چنانچه مخلوطی مناسب از خاک رس و ماسه باشد این خاک مناسب برای کشت است.این عمل در زراعتهای وسیعتر اگر مقدور باشد به صلاح و صرفه است در غیر اینصورت باید به موسسه خاک شناسی مراجعه تانسبت به اصلاح آن دستورات لازم را کسب نمایند.زمینی که به طریق فوق آماده گشت باید به ترتیب زیر برای کاشت سبزیجات کرت بندی و پشته بندی نمود.به سه طریق می توانیم سبزیجات را کشت نمائیم .طریقه کرتی، طریقه پشته ای با جوی عمیق، طریقه پشته ای با جوی کم عمق یا سیستم فارو.طریقه سوم بیشتر در سطوح وسیع تر و اغلب به طور مکانیزه صورت می گیرد.طریقه کرتی برای سبزیجاتی نظیر جعفری، تره، شبت ، شنبلیله ، شاهی و ریحان و غیره در نظر گرفته می شود و اگر در کرت به صورت خطی کاشته شوند به مراتب مناسب تر است.در طریقه ی کرتی طول و عرض کرتها بسته به جنس خاک و شیب زمین متغیر است.اراضی که دارای شیب تند و یا جنس خاک آن شنی باشند طول و عرض آن را باید کمتر در نظر گرفت و معمولا عرض کرتها از 2 تا 4 متر و طول آن بین 4 تا 12 متر متغیر می کند.طریقه تهیه کرت به این ترتیب است که ابتدا دور هر کرت را خاکریزی نموده و برای هر چند کرت یک جوی فرعی تهیه می نمایند و این جویهای فرعی نیز متصل به یک جوی اصلی می گردند.در این کرتها می توانیم یذر را به طریق خطی و دستپاش بکاریم.در طریقه دستپاش بذر را به میزانی که بعدا گفته میشود به طور یکنواخت در سطح زمین می پاشیم و سپس با ادوات کشاورزی آن را زیر خاک می کنیم .به طور کلی قطر خاکی که روی بذر را می پوشاند باید حداکثر 5 برابر قطر بذر باشد.طریقه خطی آن است که با استفاده از ریسمان شیارهایی به فواصلی که بعدا قید می گردد در کرت ایجاد نموده و بذر را در داخل شیارها می باشند.این طریقه با اینکه وقت را کمی میگیرد ولی به علت دقت در مراقبت های بعدی راندمان محصول به مراتب بیشتر خواهد بود.محاسن آن اینست که اولا عبور سبزیکار در فاصله خطوط صورت می گیرد و سبزیجات لگد میگردد. ثالثا دادن کود سرک در فاصله شیارها دقیقا انجام گرفته و بالاخره به خصوص در منازل جلوه خاصی به حیاط می بخشد.طریقه پشته با جویهای عمیق در مناطقی که از نظر آب محدودیت زمانی دارند اجرا میگردد زیرا در این مدت محدود علاوه بر آبیاری محصول مقداری آب نیز در بستر نبات ذخیره می گردد.عمق جویها در این سیستم بین 25 تا 30 سانتی متر می باشد.در حال حاضر طریقه پشته با جویهای کم عمق رایج تر بوده به خصوص در سبزیکاری های وسیع این طریقه مقرون به صرفه است.اکثر سبزیجات و محصولات جالیزی و حتی سبزیجاتی نظیر شبت، تره و غیره را که کاشت آن در کرت اشاره شد در این سیستم هم کاشته می شوند.عمق جویها در طریقه پشته با جویهای کم عمق 10 تا 15 سانتی متر در نظر گرفته می شود. فاصله خطوط یا پشته ها بسته به نوع محصول از 80/1 تا 40/2 منظور می شوند.این فواصل برای بعضی از محصولات مانند هندوانه ،خربزه ،طالبی ، کدو و گوچه فرنگی که بوته های آن باید در روی پشته بخوابند در صورتی که یک طرفه کاشته شوند مناسب خواهد بود و الی باید فاصله پشته ها به مراتب بیش از اندازه فوق باشند . روش کاشت مکانیزه در سیستم فارو با جوی کم عمق عملی است.پاره ای از سبزیجات نباید مستقیما در محل اصلی کاشته شوند لذا ابتدا بذر را در قطعه زمین کوچکی که به نام خزانه نامیده می شود کاشته و در موقع مناسب آنها را از خزانه در آورده و در محل اصلی نشاء می نمایند.این سبزیجات عبارتند از گوچه فرنگی ،بادنجان ،گل کلم ، کلم پیچ ، کرفس، کاهو، فلفل و غیره.محصولات سبزی و جالیزی از قبیل تره، شبت، شنبلیله ، تربچه، ریحان، جعفری، گشنیز، لوبیا سبز، خیار، خربوزه، کدو، هندوانه، طالبی و غیره را مستقیما در محل اصلی می کارند.علاقمندانی که در منازل اقدام به سبزیکاری می نمایند. چنانچه از محصولات نشائی استفاده می کنند به علت عدم وسعت سبزیکاری می توانند نشاء ها را از فروشندگان خریداری کنند ولی در سبزیکاری های وسیع باید شخصا اقدام به کشت خزانه نمایند.تهیه خزانه به این طریق است که ابتدا قطعه زمین بسیار مناسبی انتخاب و کاملا آن را شخم زده و نرم نموده و سپس خاک آن را به کود پوسیده فراوان حیوانی مخلوط می نمایند.چنانچه خاکم رسی باشد حتما باید مقدار ماسه نرم به آن اضافه کنند.خزانه ممکن است در شاسی ، گلخانه یا در سطح زمین ایجاد گردد و در صورتیکه در سطح زمین باشد باید از کف زمین حدود 20 سانتی متر بالاتر گرفته شود. عرض خزانه معمولا 1 تا 5/1 متر بوده و طول آن بسته به وسعت سبزیکاری در نظر گرفته می شود.قبل از بذرکاری باید خاک را به اندازه لازم به وسیله آب پاش دارای سوراخهای ریز مرطوب نموده و پس از مدتی که رطوبت خاک به اندازه ای شد که عملیات بذرکاری باعث گل شدن نشود و به اصطلاح کشاورزی گاورو باشد بذور را در خطوطی به فاصله 15-25 سانتی متر و فاصله بوته ها حداقل 5 سانتی متر باشد می کاریم.فاصله بوته ها نباید کمتر از 5 سانتی متر باشد، در غیر اینصورت بوته های اضافی باید تنک شوند.این خزانه باید تا موقع در آوردن نشاء ها دارای رطوبت مناسب باشد و رطوبت زیادتر باعث می شود بوته ها به امراض قارچی دچار شوند.چنانچه نشاء زودرسی را طالب باشند می توانند نشائ ها را در شاسی یا گلخانه ها به عمل آورند.بعضی از سبزیکاران در زیر نایلونها خزانه ها را ترتیب می دهند که اینکار نیز مناسب و با صرفه است.از موقعی که بذر در خزانه کاشته می شود تا موقع در آوردن نشاءها بر حسب نوع سبزی مدت آن حدود بین 40 تا 80 روز طول می کشد.زمین اصلی که قبلا شرح داده شد علاوه بر دادن کودهای طبیعی یا آلی باید یکروز قبل از کاشت بذر به آن کود کامل شیمیایی بدهیم.طریقه استعمال بدین طریق است که به نسبت 100 تا 150 کیلوگرم در هکتار آن را در حاشیه پشته ها و یا داخل کرتها پاشیده و با ادوات کشاورزی آن را زیر خاک نمایند.چون میزان مواد غذایی لازم جهت استفاده گیاهان در اراضی مختلف به نسبت های مختلف کم و بیش وجود دارند لذا کارخانجات تهیه کود شیمیایی چند کود اصلی را با هم مخلوط نموده و آن را در دسترس علاقمندان گذرانده اند لذا بعضی از این کودهای کامل شیمیایی به نام نیتروفسکا و غیره غنی از هر سه ماده اصلی ، ازت، فسفر و پتاس می باشند که قبل از بذر کاری به زمین سبزی کاری باید داده شوند.به عنوان یک اطلاعات کلی لازم به یادآوری است که کمبود هر یک از سه عنصر اصلی در زمین تأثیری در عدم رشد نبات می گذارد.علائم کمبود ازت عدم مرغوبیت جنس محصول ، پریدگی رنگ برگها، کوچک بودن قسمت هوایی و ریشه گیاه ،بلوغ پیش رس و زرد شدن برگهای پایین گیاه را شامل است.علائم کمبود فسفر- بدی محصول ،تأخیر در بلوغ ،ارغوانی شدن رنگ برگها ، رگبرگها و ساقه ها و کم شدن رشد ریشه را در بر دارد.علائم کمبود پتاس عدم مقاومت گیاه در مقابل امراض ، ریزش برگهای پایین در اثر سوختگی ،موج دار بودن و کم رنگ بودن برگها را شامل می شود.زمینی که پس از انجام کلیه موارد ضروری فوق الذکر و تأمین کود شیمیایی آماده شد می توان درآن نسبت به کاشت بذر یا نشاء اقدام نمود.بذر نیز اثر به سزایی در کیفیت و کمیت محصول دارد بنابراین با تحمل هزینه ها و کوششهای پی در پی برای کشت یک محصول خوب باید برای بدست آوردن یک بذر مرغوب به نکات زیر توجه کرد:هر قدر بذر رسیده تر و یکنواخت تر باشد بوته های حاصل ازآنها بیشتر و بهتر خواهند بود. باید واریته ای انتخاب شود که کیفیت و راندمان بیشتری نسبت به بذور گیاهان مشابه خود داشته و در مقابل امراض و آفات و خلاصه آب و هوای محل مورد کاشت مقاوم بوده و یک دست و پاک و عاری از مواد خارجی و علف هرز باشد. قوه نامیه آن باید از دست نرفته باشد. در صورتیکه به نکات فوق توجه نشود به خصوص در مزارع وسیع خسارات زیادی به زارع وارد خواهد شد.
چنین بذری با خصوصیات فوق را باید از مؤسسات و فروشندگان معتبر تهیه نمود تا با اطمینان خاطر نسبت به کاشت آنها اقدام کرد.یک نکته مهم دیگر باید در امر کشت سبزیکاری در نظر گرفت و آن عدم کاشت یک نوع محصول به طور متوالی در یک زمین معین است و این امر در کشت محصولات زراعی هم رعایت می گردد.رعایت این نکته بدین دلیل است که نیاز هر یک از محصولات به میران و نوع مواد غذایی مختلف است و کاشت متوالی یک نوع محصول زمین را از حیث آن مواد فقیر نموده و در راندمان محصول اثر می گذارد بنابراین باید همه ساله کاشت یک نوع محصول را در یک زمین معین تغییر داد و همانطور که گفته شد این تناوب راندمان محصول را بالا خواهد برد