اصفهان؛ شهر مسجدهای قدیمی
اصفهان شهری قدیمی با مساجد زیباست.این شهر دارای دو مسجد تاریخی است که در فهرست آثار جهانی به ثبت رسیده، یکی مسجد امام و دیگری مسجد جامع عتیق.
اگر در محله‌های قدیمی شهر اصفهان راه بروید، در هر کوچه و برزن می‌توانید مسجدی تاریخی را ببینید که گاه عمرشان به قرون اولیه اسلام می‌رسد اما بیشتر این مساجد از دوران صفویه به جای مانده‌اند به همین دلیل شاید بتوان اصفهان را غیر از قطب گردشگری تاریخی به نوعی یکی از قطب‌های مهم گردشگری زیارتی هم نام برد، برای هر گردشگری شیرین است که نمازش را در مسجدی تاریخی اقامه کند، مسجدی که می‌داند مردم از صدها سال پیش در آن نماز می‌خواندند و هر سجاده‌اش یادگار ایرانیان گذشته است.
مسجدی جهانی
به جرأت مي‌توان گفت كه مسجد جامع عتيق اصفهان با آن شاخصه‌هاي منحصر به‌فردش، موزه اي براي معمارى ايران است؛ آلبومى از هنر معمارى ايرانى ـ اسلامي. این مسجد را می‌توان نگین مساجد اصفهان نامید.این مسجد کمتر مورد توجه گردشگران بوده و به همین دلیل آن را مفصل‌تر معرفی می‌کنیم.
مسجد جامع اصفهان خرقه‌اى است هزارگون به ارث رسيده از گذشتگان که در طول 12 قرن هر وارثى نقشى بر اندام آن انداخته، از معمارى ساده آن در قرن دوم هجري قمري گرفته تا آجرکارى‌هاى سلجوقى و نقوش کاشى‌کارى صفوى همه و همه اين مسجد قديمي در جهان اسلام را واجد شرايط براي ثبت جهاني در يونسكو كرده است.
کاوش‌ها روشن ساخته‌اند که این مسجد روی آثار صدر اسلام و پیش از آن بنیان نهاده شده كه البته ابعاد آن محدود و در جهت قبله با مشكلاتي مواجه بوده است.
طرح نخستین مسجد به گونه بومسلمی (شبستان ستوندار) بوده که در سال ۱۵۶ هجری ساخته شده و کاوش‌ها،موقعیت آن را روشن ساخته‌اند. محراب و بخش بزرگی از دیوار سوی قبله مسجد کهن با گچبری ناب و بی‌همتا در زیر کف شبستان جنوبی مسجد کنونی یافت شده است. سوی قبله مسجد کهن با سوی قبله کنونی ۲۰ تا ۳۰ درجه اختلاف دارد.
در اوايل قرن سوم هجري قمري، اين مسجد کهن ویران شده و بر ویرانه‌های آن مسجدی بزرگ‌تر نزدیک به ده جریب ساخته شده است که طرح شبستان ستوندار آن با میانسرایی در میان و شبستان‌هایی پیرامون آنکه بخش جنوبی با شش دهانه، شمالی با چهار دهانه و شرقی و غربی با دو دهانه ساخته شده بوده است.
در سده چهارم در روزگار آل بویه بخش‌هايي به ساختمان مسجد اضافه شد؛ بدین‌گونه که یک دهانه به شبستان‌ها با کوچک‌تر کردن میانسرا افزوده شد،ستون‌های نما دارای آجر‌کاری شد اما در سده پنجم و ششم (پس از آتش‌سوزي سال 515 هجري قمري )دگرگونی‌های بنیادی در معماری مسجد رخ داد و مسجد به چهار ایوانی تبدیل شد.
بايد گفت كه مسجد جامع اصفهان از مساجدى است که محراب‌هاى متعددى دارد .بلند آوازه‌ترين محراب آن در ضلع شمالى ايوان غربى آن در شبستانى که به وسيله اولجايتو فرمانرواى ايلخانى ساخته شد قرار دارد. اين محراب نمونه نفيسى از تزئين گچبرى است و در دو سوى تورفتگى تاق‌دار آن دو ستون کوچک تعبيه شده و کمان نوک تيزى بالاى آنها را به هم متصل مى‌کند .
همچنين مسجد جامع عتيق اصفهان در فهرست آثار جهاني یونسکو قرار گرفت.این مسجد در سی و ششمین اجلاس کمیته میراث جهانی یونسکو در شهر«سن پترزبورگ» روسیه توانست صفت جهانی شدن را از آن خود کند.
مجموعه آثار به جاي مانده از اين مسجد، کاشيکاري منقش به اشعار نظامي، کاشيکاري معرق کتيبه به خـط آرامي‌پيش از اسلام، گچبري از دوران ساساني، انواع سفال و شيشه با رنگ‌هاي آبي، زرد و قرمز با روکش طلا متاثر از هنر ساساني است .
در مدت 25 سال کاوش‌هاي باستان‌شناسي در محـدوده اين بنا تاکنون بيش از 10 هزار قطعه انواع شيشه، 500 قطعه گچبري، 200 نقاشي ديواري و پنج هزار قطعه انواع سفال از حفاري‌هاي اين مسجد به دست آمده است.
این مسجد در سال 1310 با شماره 95 در فهرست آثار ملی ایران جای گرفت.علاقه‌مندان به تماشای این مسجد نیز می‌توانند به میدان قیام، سبزه میدان، خیابان هارونیه مراجعه کنند.
مسجد شیخ لطف‌الله
مسجد شیخ لطف‌الله از شاهکارهای معماری و کاشیکاری قرن یازدهم است و به فرمان شاه عباس اول در مدت 18 سال بنا شده است . سر در معرق این مسجد تا پایان سال 1011 ساخته شده و اتمام ساختمان و تزئینات آن در سال 1028 قمری پایان یافت.
کتیبه سر در آن به خط ثلث علیرضا عباسی دز سال 1012 قمری است و معمار و بنای مسجد، استاد محمد رضا اصفهانی بوده است که نام او در داخل محراب مسجد در دو لوحه کوچک آورده شده است.شیخ لطف‌الله از علمای بزرگ شیعه از مردم میس و از قراء جبل عامل؛ لبنان امروزی بوده است که به دعوت شاه عباس اول، اصفهان را محل اقامت خود قرار داد.
به منظور تجلیل از او این مسجد برای تدریس و نمازگزاری وی اختصاص داده شد و وجه تسمیه مسجد مزبور به نام شیخ لطف‌الله از همین جهت است. شیخ لطف‌الله شش سال قبل از در‌گذشت شاه عباس اول وفات یافت.
محراب مسجد شیخ لطف الله از شاهکارهاى بى‌نظیر هنر معمارى و از زیباترین محراب‌های است که در مساجد دیگر اصفهان مىتوان مشاهده کرد.
این محراب با کاشی‌کارى معرق و مقرنس‌هاى بسیار دلپذیر تزئین شده است.
درون محراب دو لوح وجود دارد. در اطراف محراب کتیبههایى به خط علیرضا عباسى و خطاط دیگرى که باقر نام داشته است، دیده مىشود.این مسجد هم در میدان نقش جهان ضلع شرقی قرار دارد.
تنها مسجد غيرمتقارن دنيا
مسجد امام، تنها مسجد در دنياست كه در تمام اجزايش هيچ‌گونه تقارن و همانندي به چشم نمي‌خورد؛این مسجد در ضلع جنوبی ميدان نقش جهان اصفهان واقع است و در زمان صفويان، براي اقامه نماز جمعه توسط شاه، درباريان و مردم عامه ساخته شد.
اگر در ورودي را با دقت نگاه كنيد، پي مي‌بريد؛ برعكس ديگر مساجد تقارني در آن نيست؛ علاوه بر زيباتر شدن آن، دو نوع نظر درباره آن وجود دارد؛ نظر اول اين است كه چون خداوند يكي است و بي‌همتاست و ديگر اينكه نمادي از آغاز زندگي كه از يك گلدان شروع مي‌شود و در طرف ديگر پايان زندگي و مرگ آدمي است؛ حتي سكوهاي مقابل مسجد هم با يكديگر متفاوتند و زماني كه قدم به صحن مسجد مي‌گذاريم، باز هم اين عدم تقارن و يكساني در همه جا مشهود است. روي در ورودي مسجد، جاي سه گلوله است كه گفته مي‌شود، در زمان جنگ با روس‌ها ايجاد شده است.
پس از طي يك حياط كوچك، وارد يك سالن خالي مي‌شويد. در كف آن يك قطعه سنگ با رنگي متفاوت و تيره جلب توجه مي‌كند.
اين سنگ را «سنگ شيطان» مي‌نامند. مؤذن با ايستادن روي آن و اذان گفتن، به دنيا پشت مي‌كند؛ همچنين وقتي در اين سالن كسي چيزي بگويد و يا با ايجاد كوچك‌ترين صدا، هفت بار انعكاس آن شنيده مي‌شود؛ درنتيجه زماني كه مؤذن در آنجا اذان مي‌گفت، در تمام ميدان صدايش مي‌پيچيد.
دیگر مساجد اصفهان
در اینجا تنها به تعدادی از مساجد تاریخی اصفهان اشاره می‌کنیم:
مسجد جمعه: به جا مانده از دوره دیالمه، ثبت در سال 1310.نشانی: محله باب المسجد
مسجد شیعا: به جا مانده از دوره سلجوقیان.ثبت در سال 1310، نشانی: میدان قیام، سبزه میدان، خیابان هاتف
مسجد میدان: به جا مانده از دوران سلجوقیان، ثبت در سال 1311، نشانی: انتهای خیابان میرعماد، در امتداد راسته بازار بزرگ شهر
مسجد علی: به جا مانده از دوره سلجوقیان و صفویه.ثبت در سال 1310.نشانی: میدان قیام سبزه میدان، خیابان هارونیه
مسجد ساروتقی: به جا مانده از صفویه،ثبت در سال 1310، نشانی: میدان امام، بازارچه حسن آباد، کوی امامزاده
مسجد حکیم: به جا مانده از صفویه، ثبت در سال 1313، نشانی: خیابان عبدالرزاق
مسجد شمس‌آباد: به جامانده از صفویه، ثبت در سال 1348، نشانی: خیابان شیخ بهایی
مسجد آقانور: به جامانده از صفویه، ثبت در سال 1377، نشانی: محله تاریخی دردشت، کوچه مسجدآقا نور
مسجد وزیر: به جامانده از دوران صفویه، ثبت در سال 1321، نشانی: خیابان ملاحبیب الله شریف، ابتدای گذر در اصفهان
مسجد درجوباره: به جا مانده از قرن دهم، ثبت در سال 1315، نشانی: میدان قیام، سبزه میدان، بازار غاز
مسجد ایلچی: به جامانده از قرن یازدهم، ثبت در سال 1315، نشانی: چهارراه شکرشکن، چهارراه احمدآباد
مسجد سرخی: به جا مانده از قرن یازدهم، ثبت در سال 1315، نشانی: چهارباغ پایین، کوچه مسجد سرخی
مسجد خان: به جا مانده از قرن یازدهم، ثبت در سال 1318، نشانی: خیابان ولیعصر، کوچه مسجد خان
مسجد علیقلی آقا: به جا مانده از قرن 12، ثبت در سال 1313، نشانی: خیابان مسجد، سیدچهارسوق علیقلی آقا
مسجد رکن‌الملک: به جامانده از قرن 13، ثبت در سال 1357، نشانی: مجموعه تخت فولاد
مسجد رحیم‌خان: به جامانده از قاجاریه،ثبت در سال 1377، نشانی: محله نونارون، کوچه مسجد رحیم خان
