موضوع: ورس برنج

ورس چیست؟

ورس ساقه (Lodging) به حالتی گفته می شود که ساقه اصلی از حالت عمودی منحرف شده و ساقه ها روی یکدیگر می خوابند. ورس در غلات موجب تشدید آفات و بیماری ها می شود. به دلیل بالا رفتن میزان حرارت و رطوبت در بین غلات، در این محیط آفات و عوامل قارچی و باکتریایی بهتر می توانند رشد و تکثیر یابند؛ در نتیجه خسارت های جبران ناپذیری را در این گیاهان به وجود می آورند.هنگامی که ساقه می شکند، از انتقال آب و مواد غذایی به اندام های هوایی گیاه جلوگیری و در نهایت اندام های هوایی کاملا خشک می شود. زمانی که مزرعه دچار ورس شود پنجه زنی دیرتر از حالت عادی رخ خواهد داد. برداشت محصول نیز دچار مشکل می شود؛ به طوری که حتی اگر محصول به پنجه زنی برسد و دارای خوشه و دانه باشد، باز هم عملا برداشت نخواهد شد.

دلایل ورس گندم، برنج یا خوابیدگی در غلات

• وزش باد های شدید در درجه اول می تواند موجب ورس یا خوابیدگی در غلات شود. هرگاه باد و باران شدید، توام باشند اثر بیشتری در خوابیدگی غلات خواهند داشت.
• در صورتی که کود های ازت بالا بیش از حد نیاز مصرف شود احتمال ورس یا خوابیدگی در غلات بیشتر خواهد بود.
• آبیاری بیش از حد نرمال نیز رشد رویشی اندام های هوایی را بیشتر خواهد کرد و به دنبال آن احتمال ورس بیشتر خواهد بود.
• زمانی که نور کمی به ساقه ها برسد رشد طولی ساقه ها بیشتر و ساقه ها بلند و نازک خواهد شد که این امر احتمال ورس را زیاد می کند.
• عدم تناسب حجم ریشه نسبت به اندام های هوایی (به دلیل بافت نامناسب خاک، برنامه غذایی غیر اصولی و …) نیز یکی دیگر از دلایل ورس در غلات می باشد.
• یکی دیگری از عواملی که حساسیت گیاه به ورس را افزایش می دهد، بهم خوردن تعادل بین عناصر کربن و نیتروژن در گیاه است. بهم خوردن تعادل و میزان جذب این عناصر در فیزیولوژی گیاه اختلال ایجاد می کند و در نتیجه احتمال ورس افزایش می یابد.
• در برخی مزارع تراکم بالای کاشت و کاشت بیش از اندازه بذر در واحد سطح، ورس را تشدید کرده است.
• باران های شدید و رگباری نیز موجب ورس و خوابیدگی گیاه خواهد شد.
• در بسترهای سست و خیلی پوک به علت عدم استحکام کافی برای نگهداشتن گیاهان، احتمال ورس و خوابیدن گیاه بالا می رود. در این گونه خاک ها، ریشه به راحتی در اثر باد و … از خاک بیرون می آید و گیاه از بین می رود.
• در برخی بیماری های گیاهی مثل بیماری پاخوره گندم، به دلیل اینکه قارچ عامل بیماری به طوقه و ریشه آسیب می زند ورس را به همراه خواهد داشت.
• کاشت ارقام پابلند در مناطق بادخیز نیز احتمال ورس را زیاد می کند.

میزان خسارت ورس در گندم به چه عواملی بستگی دارد؟

میزان خسارت ناشی از ورس به عواملی همچون درصد خوابیدگی(چه میزان از گیاهان در مزرعه دچار خوابیدگی شده)، شدت خوابیدگی که می تواند از ورس کم تا شدید باشد و همچنین مرحله ی رشد گیاه که در چه مرحله دچار ورس می شود (پنجه زنی، ساقه رفتن، خوشه دهی، گرده افشانی، گل دادن، دانه بستن، شیری شدن دانه ها) بستگی دارد.خسارت ورس

• اگر در مرحله ساقه رفتن ورس اتفاق بیافتد نور به قسمت های زیرین نمی رسد.
• خوابیدگی اگر ملایم باشد در ادامه رشد، گیاه می تواند بلند شود و رشد عمودی خود را ادامه دهد؛ ولی اگر ورس شدید رخ دهد ادامه رشد و باردهی محصول بعید خواهد بود.
• اگر در مرحله دانه بستن ورس اتفاق بیافتد، عملکرد محصول به شدت کاهش می یابد و دانه ها می ریزند.
• حتی اگر دانه به طور کامل تشکیل شود، با توجه به سنگینی وزن دانه ها امکان بلند شدن ساقه کمتر می باشد و هنگام برداشت با مشکل مواجه خواهیم شد. خوشه های خمیده نمی توانند وارد ماشین آلات و برداشت شوند. این وضعیت در مناطقی که بهار پر بارانی دارند موجب تشدید بیماری های قارچی مثل سفیدک پودری خواهد شد.

درمان ورس گندم و برنج

• هنگام کاشت به تراکم استاندارد گیاه در واحد سطح توجه کنید. از کاشت متراکم گیاه جلوگیری کنید.
• از برنامه تغذیه ای اصولی غافل نشوید. مصرف کود های حاوی پتاسیم و سیلسیوم در بالا بردن مقاومت گیاه بسیار موثر هستند. مصرف فسفر به توسعه ریشه و استقرار بهتر گیاه کمک می کند. برای داشتن برنامه غذایی اصولی با متخصصان کشاورزی مشورت کنید.
• در مناطقی که مستعد وزش باد های شدید و بارندگی های رگباری هستند، از ارقام مقاوم خوابیدگی استفاده کنید. از کاشت ارقام پابلند در چنین مناطقی خودداری کنید.
• آبیاری متناسب با نیاز گیاه باشد.
• بافت خاک را قبل از کاشت اصلاح کنید.
• در صورتی که قبلا در مزرعه با عوامل بیماریزای قارچی در غلات درگیر بوده اید، ابتدا خاک را با قارچ کش مناسب و… ضدعفونی کنید و سپس اقدام به کاشت بذرها نمایید.
• هنگام کاشت بذر، به عمق کاشت توجه کنید. عمق کاشت مناسب به استقرار بهتر گیاه در خاک کمک می کند.

به طور کلی:

اگر طی سال های گذشته درگیر ورس یا خوابیدگی بوده اید، بهتر است احتیاط بیشتری کنید و تمام موارد مذکور را رعایت نمایید. در مرحله اول رقم مناسب انتخاب نموده و در نحوه کاشت، نوع خاک و حتی شیب خاک دقت لازم را به عمل آورید تا از بروز مشکلات احتمالی تا حد امکان جلوگیری شود. متاسفانه سالانه مقدار زیادی از زمین های کشاورزی زیر کشت غلات، دچار ورس می شوند و خسارات جبران ناپذیری به کشاورزان وارد می شود که با رعایت موارد مذکور تا حد زیادی می توان از میزان خسارت ناشی از خوابیدگی غلات جلوگیری کرد.

کنترل خوابیدگی ساقه برنج (ورس)




کنترل خوابیدگی ساقه برنج (ورس)

برنج

برنج یکی ازمحصولات استراتژیک و مهم غذایی ایران و جهان است. و براساس آمار سازمان خوار بار و کشاورزی جهان، سطح زیرکشت این محصول در ایران درحدود۵۶۴ هزار هکتار است. ۲۲۱۳۷ هکتار از سطح زیر کشت این محصول در استان مازندران کشت می‌شود. همانند سایر گیاهان زراعی تولیـد بهینـه محصـول بـرنج توسـط برخی از عوامل محیطـی (زنـده و غیرزنـده ) و مـدیریتی محدود می‌شود. یکی از مهمترین این عوامل که باعث کاهش میـزان تولید در سطح جهانی می‌شود،خوابیدگی ساقه برنج (ورس) است.
خوابیدگی بوته یکی از مشکلات اصلی در تولیـد غلات اسـت. کـه باعـث ایجـاد خسـاراتی ماننـد کـاهش میزان عملکرد، کاهش کیفیـت دانـه و ایجـاد مشـکلاتی در برداشــت ماشــینی محصــول مــی شــود. پدیده ورس یا بخواب رفتگی شالی‌ها یکی از مشکلات اساسی کشاورزان محسوب می‌شود. و شرایط آب و هوایی تهدیدی جدی برای مراحل کاشت، داشت و برداشت یک کشاورز است. البته پدیده ورس شامل تمام شالیزارهای برنج نمی‌شود. و اکثرا زمانی رخ می‌دهد که شالی‌های برنج در مرحله خوشه دهی در معرض باد شدید یا بارش باران قرار می‌گیرند.به اعتقاد کارشناسان کشاورزی، اگر ورس شالی در شالیزارها باعث خم شدن ساقه شالی شود، ساز و کار فتوسنتز کاهش بیشتری پیدا می‌کند. و این وضعیت مانع جریان یافتن آب و عناصر غذایی مورد نیاز فتوسنتز شده و مانع جریان مواد به ریشه‌ها یا دانه در حال توسعه می‌شود. در نتیجه مغز شالی هنگام تبدیل در شالیکوبی‌ها علاوه بر تغییر رنگ برنج، دو نیمه می‌شود. که به معنای افت کیفیت محصول و در نهایت به کاهش درآمدهای کشاورز می‌انجامد.



تاثیر غیر مستقیم خوابیدگی ساقه برنج (ورس) بر برداشت محصول


استراحت و تغذیه پرندگان بر روی غله ورس شده، ایجاد یک زیستگاه مناسب برای جوندگان مانند موش‌ها، ایجاد کپک همراه با محدود شدن حرکت هوا و جوانه زنی بذر نرسیده و پوسیدگی در زمانی که خوشه‌های ورس شده به طور نامناسب خشک می شوند. یا در تماس با خاک قرار می‌گیرند اتفاق می افتد.ورس ممکن است باعث تر شدن دانه‌ها شود. به طوری که آنها را نتوان بدون خشک کردن تکمیلی انبار کردو ارزش کمی به دلیل کیفیت پایینی خواهد داشت.اگر زمانی که گیاهان از نظر متابولیکی فعال هستند ورس رخ دهد. ممکن است سبب از بین رفتن غالبیت انتهایی شود. و پنجه زنی دیر هنگام انجام شود به خصوص اگر کنوپی به هم خورده برگ‌ها باعث برخورد نور خورشید به گره های پایینی شوند.

انواع خوابیدگی ساقه برنج (ورس)


سه نوع خوابیدگی بوته در بـرنج غرقـابی قابـل مشـاهده شده است؛ ۱- خمیدگی ساقه، ۲- شکسـتگی سـاقه و ۳- خوابیـدگی از ناحیــه ریشــه. در همــین رابطــه گــزارش شــده اســت.خمیـدگی سـاقه، نـوع اصلی خوابیـدگی بوتـه در بـرنج غرقابی بوده. که علت اصلی آن افـزایش وزن خوشـه در دوره رسیدگی و افزایش طول میانگره پایینی با افـزایش سطح آب و وقوع شرایط نامساعد آب و هوایی از جمله باد و باران شـدید در اواخـر فصـل رشـد اسـت. وقوع خوابیدگی بوته در بسیاری از ارقـام بـومی برنج در ایران نیز یکی از مشکلات اساسی در تولید ایـن محصول به شمار می‌رود.




تاثیر کود بر خوابیدگی ساقه برنج (ورس)


سال‌های اخیر تحقیقاتی روی اثرات کودهای شیمیایی مختلف بر عملکرد و ویژگی‌های کیفی ارقام مختلف برنج در نقاط مختلف جهان با هدف بهبود رشد و عملکرد این گیاه مهم زراعی انجام شده است. که از جمله این کودها می‌توان به سیلیسیم و نیتروژن اشاره کرد.مصرف کود برای ارقام پابلند, ارتفاع بوته و احتمال ورس در آنها را افزایش می دهد.ممکن است عملکرد دانه ارقام پابلند در اثر مصرف کود, به علت ورس و سایه اندازی برگها بر روی یکدیگر, کاهش قابل ملاحظه ای یابد.
نیتروژن:

مهمترین مشکلی که مصرف زیاد کودهای نیتروژنه در مزارع کشت غرقابی برنج به وجود می‌آورد. افزایش رشد رویشی و ایجاد رقابت در بوته‌ها و در نتیجه افزایش ارتفاع منجر به ورس میشود. و از طرف دیگر با توجه به شرایط آب و هوایی مرطوب منطقه، باعث توسعه و گسترش بیماری‌ها به ویژه بلاست برگ، گردن و خوشه می‌گردد. همچنین مصرف بالای نیتروژن و افزایش رشد رویشی حاصل از آن منجر به عدم نفوذ نور به پایین سایه‌انداز گیاه شده. و همچنین ایجاد بافت‌های نرم، ظریف و غیر مقاوم در ساقه می‌شود. در نتیجه گیاه به شرایط محیطی حساس شده که دچار ورس می‌شود. و به علت نرمی بافت‌ ساقه، نفوذ آفت کرم ساقه‌خوار برنج نیز افزایش می‌یابد.
سیلیس:

سیلیس می‌تواند باعث افزایش مقاومت به ورس و ایجاد تحمل در برابر بیماری‌ها به ویژه بیماری بلاست (عامل اصلی کاهش شدید عملکرد ارقام زودرس برنج طارم حساس به بلاست و دارای کیفیت غذایی بالا میشود. سیلیس به دلیل افزایش مقاومت مکانیکی، حالت عمودی را به برگ و ساقه می‌دهد. که موجب می‌گردد درصد ورس کاهش یافته. و نفوذ نور به داخل سایه‌انداز بوته‌ها افزایش یابد، لذا گیاه می‌تواند میزان فتوسنتز بیشتری انجام دهد. و امکان کاشت برنج در تراکم‌های بالاتر فراهم می‌گردد. که نهایتاً مهمترین جزء عملکرد در برنج که همان تعداد خوشه در مترمربع است، افزایش خواهد یافت و می‌توان میزانم مصرف کودهای نیتروژن را جهت رسیدن به پتانسیل بالاتر تولید افزایش داد. بدون اینکه باعث ایجاد ورس و یا حساسیت به بیماری‌ها گردد.
عوامل تولید کننده خوابیدگی ( ورس) در غلات:


۱- زیادی ازت درخاک در صورتی که مقدار ازت در زمین‌هایی کاشته شده بیش از اندازه باشد ، موجب هر سه نوع ورس بخصوص ورس اولی و سومی خواهد شد. همچنین کمبود عنصر ِغذایی مانند سیلیس که موجب استحکام ساقه می‌شود.
۲- عدم تعادل بین کربن و ازت : (معمولاٌ ۹۸ درصد وزن گیاه راکربن وازت تشکیل می دهد). زمانی که جذب کربن سریع تر انجام شده و ازت کمتر جذب گردد. و یا عکس این حالت اتفاق افتد، چون نسبت بین کربن و ازت و یا گلوسیدها و پروتیدها به هم می خورد، گیاه ورس خواهد نمود.
۳- تراکم بیش از اندازه (کشت بذر بیش از اندازه ) : هر گاه تراکم نباتات در واحد سطح بیش از اندازه معین باشد. به علت عدم سرعت رشد ساقه، ورس بوجود می آید.
۴- باران شدید: درمناطقی که باران خیلی شدید و به صورت رگبار می‌بارد. بخصوص در زمانی که گل آذین (سنبله ) و دانه ها تولید شده و شروع به رشد نموده باشند، ورس ایجاد خواهد شد.
۵- باد شدید: باد شدید در مرحله گل کردن و در ابتدای مرحله بزرگ شدن دانه ها موجب ورس ریشه می‌گردد. هر گاه باد و باران شدید، توام باشند اثر آنها در ایجاد ورس گندم شدیدتر خواهدبود.
۶- آبیاری مزرعه بلافاصله بعد از بارندگی: در بعضی از ارقام بخصوص نژادهای پا بلند ورس بوجود می آورد.
۷- هر گاه در اثر کمبود رطوبت، نور، جذب مواد غذایی. سفتی خاک، پوکی خاک و سایر عوامل نسبت ساقه وریشه به هم خورده وعدم تعادل بین آنها بوجود آید در نتیجه ورس ایجاد خواهد شد.
۸- کمبود نور: در صورتی که نور کافی به اندام‌های نبات نرسد. به علت آنکه اندام‌های خشبی در نبات به طور کامل تشکیل نمی‌گردد، ورس بوجود می آید.
۹- وجود ابر در مدت زمان طولانی در آسمان در طول دوره رشد گیاه نه تنها در ایجاد ورس موثر می باشد. بلکه دوره رشد و زمان رسیدن محصول را طولانی خواهد نمود.۱۰- کشت ارقام پا بلند بخصوص درخاکهای پوک و عمیق.۱۱- پوکی خاک: در این خاکها به علت آنکه ثبات استحکام کافی ندارد به ایجاد ورس کمک زیادی خواهد شد.۱۲- شیوع بعضی از بیماری های گیاهی بخصوص بیماری باخوره غلات ( Gercosporella herpotrichoides ) این بیماری به طوقه گیاه حمله نموده. و به علت از بین رفتن استقامت طوقه ، ورس ایجاد میشود .

کنترل خوابیدگی ساقه برنج (ورس)

• کشت بذر به اندازه کافی بوده و تراکم بوته ها در واحد سطح مناسب باشد .
• مصرف کود ازته در حد معین و مورد نیاز برنج و همچنین تامین سیلس مورد نیاز
• انتخاب ارقام مقاوم به ورس
• عدم انتخاب ارقام پا بلند و حساس به ورس در مناطقی که باد و باران شدید است.
• انتخاب ارقامی که دارای ساقه قطور و خشبی باشند (قطر ساقه آنها زیاد باشد)
• عوامل زراعی :

۱- تراکم بوته:
تعداد زیاد بوته در واحد سطح یکی از دلیل‌های رویدار خوابیدگی است. در تراکم‌های زیاد بوته چون میزان تابشی که در بخش‌های پایینی سایه انداز می‌رسد کم است، میان گره‌های پایینی ساقه در تایکی رشد طولی خاصی (تاریک روییدگی) می‌کنند که باعث شکننده شدن ساقه می شود. راه جلوگیری از بروز این مشکل، کاشت بذر با تراکم مناسب است. کشاورزان در عمل مزارع بسیار پرپشت را که احتمال خوابیدگی در آنها زیاد است، می‌چرانند گرچه تعدادی ساقه به این ترتیب از بین می‌رود ولی از وقوع خوابیدگی جلوگیری می شود.
۲- عمق کاشت بذر :

اگر بذر گندم خیلی سطحی کاشته شده باشد. حساسیت بوته‌ها نسبت به خوابیدگی زیاد خواهد بود . در چنین شرایطی ، چنان چه بذر قدری عمیق تر کشت شود. به گونه ایکه طوقه درمحل پایین تری نسبت به سطح خاک قرار گیرد، استقرار بوته‌ها در خاک بهتر خواهد بود و لنگر اندازی بهتر ریشه ها در خاک مانع ازخوابیدگی خواهد شد.
۳- عناصر غذایی:

اگر همه نیتروژن مورد نیاز گیاه به صورت یکجا در بهار در دسترس بوته‌ها قرار گیرد. رشد زیاد میانگره‌های پایینی ساقه باعث افزایش حساسیت به خوابیدگی خواهد شد. در چنین شرایطی، افزودن پتاسیم و فسفر به خاک باعث ایجاد تعادل در تغذیه گیاه شده و استحکام ساقه را افزایش میدهد. سفارش شده که کودهای نیتروژن دار به صورت قسمت قسمت در اختیار گیاه قرار داده شود. تا هم از شستشوی آنها کاسته شود و هم خطر رویداد خوابیدگی کاهش یابد. برای این کار می توان بخشی از نیتروژن را در هنگام کاشت مقداری را در شروع رشد طولی ساقه و باقیمانده را در هنگام ظهور سنبله خاک افزود.
۴- رطوبت:

بارندگی‌های متوالی یا آبیاری‌های سنگین و پیاپی از دلایل ایجادخوابیدگی است. زیادی رطوبت درمزرعه باعث تشدید ابتلای ساقه‌ها به بیماری‌هایی نظیر لکه چشمی می‌شود که استحکام ساقه ها را کاهش می‌دهد و باعث ایجاد حساسیت به خوابیدگی می‌شود.

منبع: ارزیابی صفات مورفولوژیک مرتبط با خوابیدگی بوته در ژنوتیپهای منتخب بومی و اصلاح شده برنج،”مجله علوم زراعی ایران”جلد شانزدهم ،شماره۳ ،پاییز ۱۳۹۳٫بررسی تأثیرمقادیر مختلف سیلیسیم و نیتروژن بر روی عملکرد و خوابیدگی برنج رقم طارم محلی، (دانشگاه فردوسی مشهد).نتایج کاربرد سیلیس و پتاسیم بر خصوصیات مورفولوژیکی وابسته به ورس عملکرد کمی برنج رقم طارم هاشمی، یافته های نوین کشاورزی، سال پنجم -شماره۴-تابستان ۱۳۹۰

همانطور که می دانید یکی از مشکلات اصلی برنج کاران خوابیدگی برنج (ورس) می باشد.
خوابیدگی ساقه برنج معمولا دو هفته قبل از برداشت محصول اتفاق می افتد.
این اتفاق میزان برداشت محصول را به شدت کاهش می دهد؛ زیرا از یک طرف برداشت مکانیزه برنج را با مشکل جدی روبه رو می کند. و از طرف دیگر باعث می شود خوشه های برنج به سطح زمین نزدیک شده و با توجه به رطوبت زیاد موجود در خاک ممکن است. دانه های برنج تیره شده و کیفیت اصلی خود را از دست بدهد.


1- اولین و مهم ترین موضوع می تواند بحث استفاده از کود اوره باشد.کشاورزان محترم باید این نکته را بدانند که کود اوره یا سفید حتما باید به صورت چند مرحله (عموما سه مرحله) استفاده شود. زیرا بخاطر آب شویی که این کود دارد اگر در یک مرحله استفاده شود از دسترس گیاه خارج شده و به میزان کافی به گیاه نمی رسد.

ورس برنج

البته گاهی اوقات کشاورزان علی الرغم استفاده چند مرحله ای از کود اوره هم با مشکل خوابیدگی برنج (ورس)) رو به رو می شوند. که در اینجا ما باید یک نکته را حتما توجه کنیم و آن این است که در مرحله سوم زدن کود اوره باید به مقدار و زمان آن بسیار توجه کنیم.

میزان کود اوره مورد استفاده در مرحله سوم باید خیلی کمتر از مرحله اول و دوم باشد. زمان کود دهی مرحله سوم نیز نباید نزدیک به مرحله خوشه دهی برنج باشد. زیرا نه تنها تاثیری در افزایش میزان محصول ندارد بلکه باعث خمیدگی ساقه های برنج در زمان نزدیک به برداشت محصول می شود.
2- نکته دوم که کشاورزان محترم حتما باید به آن توجه کنند بحث استفاده از سیلیس می باشد.

سیلیس هم برای مقاومت برنج و هم برای افزایش محصول بسیار مفید می باشد. درواقع استفاده از سیلیس در بسیاری از مواقع از بیماری بلاست و ساقه خوار هم جلوگیری می کند. و از همه مهمتر استفاده از سیلیس باعث ایستادگی ساقه های برنج می شود.استفاده از سیلیس برای دو مرتبه پیشنهاد می شود که مرحله اول ، مرحله خزانه می باشد یعنی زمانی که شما نایلون را برمیدارید. می توانید از محلول یا قرص های سیلیسیوم استفاده کنید.

خمیدگی برنج

مرحله دوم استفاده از این محلول که بسیار مهم بوده و به شدت توصیه می شود یک ماه بعد از نشاء می باشد که هم باعث مقاومت ساقه های برنج شده و هم افزایش میزان محصول را به همراه دارد.
نکته: در زمین های کشاورزی که محصول برنج پربار و با افزایش میزان خوشه رو به رو هست. با وجود رعایت تمام نکات امکان بروز خمیدگی سابقه برنج بعد از بارش باران و وزش باد امری اجتناب ناپذیر هست.
نکته 2: زمانی که ساقه برنج به حالت نیمه خمیده قرار گرفت. باید آبدهی زمین را مدیریت کرد و نباید زمین کشاورزی غرقاب شود. زیرا در این حالت ساقه برنج آب به سمت خوشه می کشد و این مورد سبب خمیدگی بیشتر گیاه می شود
منبع خوشه طلا